Είναι γεγονός ότι το διαδίκτυο έχει αλλάξει κατά πολύ τον κόσμο που ξέραμε και κυρίως τον τρόπο που ενημερωνόμαστε, επικοινωνούμε και διασκεδάζουμε. Αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής των νέων καθώς προσφέρει πολλές και διαφορετικές δυνατότητες και επιλογές. Τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες εκπαιδευτικά προγράμματα και γενικά ενημερώνονται από το διαδίκτυο για παντός είδους θέματα. Όταν όμως η χρήση του διαδικτύου γίνεται υπερβολική κρύβει πολλούς κινδύνους.
Ο όρος “internet addiction ” χρησιμοποιήθηκε αρχικά για ενήλικες, στη συνέχεια για νεαρούς ενήλικες και τέλος για εφήβους και παιδιά. Ως υπερβολική χρήση του διαδικτύου γενικά ορίζεται η αδυναμία ελέγχου της χρήσης του. Συμπτώματα που προκύπτουν από την στέρηση της χρήσης είναι η ευερέθιστη συμπεριφορά που οδηγεί σε αισθήματα πίεσης, άγχους, και δυσλειτουργικές συμπεριφορές σε καθημερινές δραστηριότητες. Στα παιδιά και τους εφήβους θεωρείται ότι η χρήση του διαδικτύου για περισσότερες από 10 ώρες την εβδομάδα αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης βιολογικών διαταραχών, όπως ημικρανίες, ξηροφθαλμία, μυοσκελετικές παθήσεις, διαταραχές στην ποιότητα του ύπνου, παραμέληση της προσωπικής υγιεινής και φυσικής άσκησης.
Οι νέοι στην πλειοψηφία τους έχουν πια μια πολύ καλή σχέση με τις νέες τεχνολογίες και περνούν αρκετές ώρες στο διαδίκτυο και στις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, ως αναζήτηση μιας μορφής επικοινωνίας. Το Ίντερνετ έχει την ικανότητα να καλύπτει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες του εφήβου. Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτού του μέσου είναι ότι μπορεί να δημιουργήσει μια “ιδανική κατάσταση εαυτού”, όπου ο έφηβος μπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του χωρίς να έχει περιορισμούς και συνέπειες. Στο Διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης μπορεί να συνδεθεί και να αποσυνδεθεί όποτε θέλει, ενώ μπορεί να καλυφθεί πίσω από την ανωνυμία του αφού δεν του είναι απαραίτητη για να εισχωρήσει σε κάθε διαδικτυακό τόπο. Ταυτόχρονα, ο έφηβος μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία, εξαιτίας της ανωνυμίας, που συνιστά κατεξοχήν χαρακτηριστικό του Διαδικτύου. Ταυτόχρονα, αποκτάει έτσι μια αίσθηση ελέγχου επί της πραγματικότητας, ακόμα κι αν αυτή είναι ψευδής και η οποία όμως βασίζεται στο ότι το διαδίκτυο δεν μπορεί ποτέ να του φέρει αντίρρηση, να τον ματαιώσει ή να τον κάνει να νιώσει άσχημα.
Τα συμπτώματα της εξάρτησης των εφήβων από το διαδίκτυο είναι αρκετά αναγνωρίσιμα και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής ειδικά από τους γονείς. Το παιδί ή ο έφηβος που έχει εθιστεί στο διαδίκτυο ασχολείται συνέχεια με αυτό, ενώ οι ώρες ενασχόλησης αυξάνονται μέρα με την ημέρα. Παρουσιάζει θλίψη, δείχνει να μην έχει ενδιαφέρον για τα εξωτερικά ερεθίσματα και δεν μπορεί να ελέγξει τον χρόνο παραμονής του στο κυβερνοχώρο, με αποτέλεσμα μια φανερή απόσυρση από τις κοινωνικές, σχολικές, προσωπικές δραστηριότητες του. Συχνά τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν μια απότομη πτώση της σχολικής τους επίδοσης ή σταματούν το σχολείο και απομονώνονται από την οικογένεια και τους φίλους τους. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι παραμελούν την προσωπική τους φροντίδα και υγιεινή και παρουσιάζουν διαταραχές στο φαγητό και στον ύπνο. Το μόνο που απασχολεί τον εθισμένο έφηβο είναι να βρει χρόνο για να ασχοληθεί με τις Online δραστηριότητες (παιχνίδια, ομάδες κοινωνικής δικτύωσης .. ). Όταν δεν ασχολείται με το internet αισθάνεται αποδιοργανωμένος και αρκετά αγχωμένος. Αυτό το άγχος μπορεί να τον οδηγήσει σε εκρηκτικές συμπεριφορές (εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα) ειδικά προς τους γονείς ή τα πρόσωπα φροντίδας.
Το φαινόμενο μπορεί να εμφανιστεί σε εφήβους κατά την πρώιμη εφηβεία (10-14 ετών) ή και σε μικρότερη ακόμη ηλικία ενώ κατά την μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών) η συχνότητα του φαινομένου αυξάνεται. Στο 100% των περιπτώσεων, την πρώτη επαφή με τον ειδικό ψυχικής υγείας την κάνουν οι γονείς. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών που εμφανίζουν το φαινόμενο της εξάρτησης είναι αγόρια που μεγαλώνουν σε ένα δύσκολο οικογενειακό πλαίσιο (μονογονείκές ή δυσλειτουργικές οικογένειες). Αυτοί οι έφηβοι παίζουν διαδικτυακά παιχνίδια, με μέσο όρο καθημερινής χρήσης 5.5 ώρες και μέσο όρο ηλικίας τα 15 χρόνια, ενώ είναι συχνές και οι επισκέψεις τους σε Ιντερνέτ καφέ. Τα online παιχνίδια βίας του διαδικτύου πέρα από την εξάρτηση που μπορούν να προκαλέσουν εξοικειώνουν τα παιδιά στη βία και άρουν τις αναστολές τους. Από έρευνες φαίνεται ότι πάνω από τα μισά παιδιά με εξάρτηση στο διαδίκτυο παρουσιάζουν ταυτόχρονα και άλλη ψυχική δυσκολία/διαταραχή που πιθανώς συμβάλλει στην ανάπτυξη της κατάχρησης διαδικτύου (όπως σύνδρομο υπερκινητικότητας, διάσπαση προσοχής και καταθλιπτικό συναίσθημα). Στα υπόλοιπα παιδιά φαίνεται να παίζουν ρόλο τόσο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως έλλειψη επικοινωνίας και ορίων από την οικογένεια όσο και η ίδια η εφηβεία (βιολογικά καθορισμένη τάση των εφήβου για αναζήτηση νέων εμπειριών).
• Πως όμως αντιμετωπίζεται η εξάρτηση από το διαδίκτυο;
Ο εθισμός στο διαδίκτυο αναγνωρίζεται πια από την ψυχιατρική κοινότητα ως ξεχωριστή ψυχική διαταραχή γι’ αυτό χρήζει ειδικής θεραπείας.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση γίνεται από διεπιστημονική ομάδα στην οποία συμμετέχουν ο παιδίατρος, ο παιδοψυχίατρος, ο παιδοψυχολόγος, και ο οικογενειακός σύμβουλος. Κατά την διάρκεια της θεραπείας, δεν διακόπτεται η χρήση του υπολογιστή, αλλά ο έφηβος μαθαίνει να θέτει όρια στην χρήση του και να αρχίσει πάλι την ενασχόληση του με κοινωνικές και αθλητικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με μελέτες, το 1/3 των εθισμένων εφήβων ανταποκρίνεται πολύ θετικά, ειδικά όταν η εξάρτηση βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο.
Οι ειδικοί προτρέπουν τους γονείς να εξετάσουν αν το παιδί τους ασχολείται υπερβολικά με το διαδίκτυο, ως μια πρώτη μέθοδο παρατήρησης και να του μιλήσουν για κρίσιμα θέματα του διαδικτυακού χώρου όπως θα έκαναν για αντίστοιχα θέματα της καθημερινής ζωής.
Από μικρή ηλικία θα πρέπει οι γονείς να θέτουν όρια τα οποία πρέπει να τηρούν τα παιδιά μέσα στην οικογένεια. Τα όρια, όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά, δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και δείχνουν ενδιαφέρον εκ μέρους των γονιών. Όσο το παιδί μεγαλώνει, είναι καλό τα όρια που θα ισχύσουν να συζητούνται από όλα τα μέλη της οικογένειας, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία, η συναισθηματική κάλυψη των αναγκών τους, η καλή σχέση και η επικοινωνία όλων των μελών οδηγούν σε σωστή εφαρμογή ορίων μέσα στο σπίτι.
Είναι σημαντικό οι γονείς να αφιερώνουν χρόνο στα παιδιά και τους εφήβους για να ασχοληθούν μαζί με θέματα διαδικτύου, έχοντας πάντα ανοιχτό κανάλι επικοινωνίας. Οι ειδικοί συστήνουν στους γονείς να μιλήσουν στο παιδί τους για τους online φίλους τους, να τον ρωτήσουν για τα δωμάτια συζητήσεων (chat rooms) και τους πίνακες μηνυμάτων (message boards) που επισκέπτεται και να το ενθαρρύνουν να αποκτήσει αθλητική δραστηριότητα και συναναστροφές με συνομήλικους. Οι γονείς πρέπει να τοποθετούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να μην δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης του εφήβου και να υπάρχει έλεγχος. Η ενημέρωση σχετικά με τον εθισμό στο διαδίκτυο είναι καλό να γίνεται από μικρή ηλικία ώστε τα παιδιά να είναι ενήμερα του φαινομένου. Δυστυχώς η πλειοψηφία των γονιών στη χώρα μας είναι ψηφιακά αναλφάβητοι. Γι’ αυτό και οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με μεθόδους ασφαλείας (προγράμματα και φίλτρα προστασίας) ώστε να προστατεύσουν τον έφηβο από τυχόν ενοχλητικές παρεμβάσεις στο διαδίκτυο. Τέλος, οι γονείς πρέπει να έχουν στο νου τους και τις δικές τους διαδικτυακές συνήθειες, αναλογιζόμενοι ότι αποτελούν το πιο σπουδαίο πρότυπο για το παιδί τους. Η ενημέρωση των παιδιών και των εφήβων για ζητήματα παιδικής πορνογραφίας, μη υγιούς σεξουαλικότητας, ρατσισμού, ηλεκτρονικού εκ φοβισμού, βίας, οικονομικού εγκλήματος στο διαδίκτυο και εθισμό στα διαδικτυακά παιχνίδια πρέπει να γίνεται πρώτα από τους γονείς.
Είναι σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν πρώτον, ότι δεν πρέπει να δαιμονοποιούν το διαδίκτυο, καθώς αποτελεί τμήμα της κουλτούρας των εφήβων και δεύτερον ότι η απαγόρευση της χρήσης του διαδικτύου δεν θα φέρει αποτέλεσμα, μιας και ο έφηβος έχει πλέον εύκολη πρόσβαση σε αυτό.
Πηγή: Ένεκα Λόγου (ΕΨΥΠΕ)