Εισαγωγή
Στο διαδίκτυο παρουσιάζεται μια εκτενής κοινότητα εφήβων και νέων γυναικών που υπερασπίζονται την ανορεξία όχι ως ασθένεια αλλά ως επίτευγμα αυτοελέγχου και μέρος της ταυτότητάς τους. Ακόμα και όταν αποδέχονται εν μέρει την παθολογική της διάσταση, αρνούνται τη θεραπεία ή δηλώνουν ανέτοιμες γι’ αυτήν. Η κοινότητα εκφράζεται μέσα από ιστοσελίδες, φόρουμ και τη συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα. Ιστοσελίδες πρωτοεμφανίζονται μαζικά στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και έχουν μια δεύτερη έκρηξη με την εμφάνιση των blogs και των κοινωνικών δικτύων.
Δομή και Περιεχόμενο
Οι ιστοσελίδες περιλαμβάνουν συνήθως:
- Αρχικές ειδοποιήσεις, όπου αναφέρεται ότι πρόκειται για χώρους pro-anorexia και καλούν όποιον/α κάνει απλώς δίαιτα ή βρίσκεται σε θεραπεία για Διατροφική Διαταραχή να μην συνεχίσει την περιήγηση.
- Διακηρυκτικά κείμενα σε σχέση με την διατροφική διαταραχή. Εξηγούν συχνά με μεγάλη σαφήνεια ότι βιώνοντας μια αίσθηση συνεχούς απαξίωσης και αυτομομφής, ο αγώνας ενάντια στην τροφή αποτελεί μοναδική πηγή περηφάνιας, δίνει νόημα και συγκροτεί το εσωτερικό τους χάος.
- Ανταλλαγή συμβουλών για την αποφυγή γευμάτων, τη μείωση λήψης τροφής και την αντιμετώπιση της πείνας (ενδεικτικά σε ποσοστό που αγγίζει το 83% σε έρευνα του 2010).
- Συμβουλές για την απόκρυψη της διατροφικής διαταραχής και της απώλειας βάρους από τους γονείς και τους γιατρούς.
- Φωτογραφίες αδύνατων έως και αποστεωμένων γυναικών υπό τον τίτλο thinspiration με σκοπό να προσφέρουν έμπνευση για τη συνέχιση του περιορισμού της τροφής.
- Φόρουμ επικοινωνίας όπου ανταλλάσσονται πληροφορίες, λειτουργούν ομάδες υποστήριξης και συζητώνται ποικίλα θέματα.
- Ημερολόγια όπου οι ιδιοκτήτριες συχνά καταγράφουν δημόσια την ημερήσια λήψη ή αποφυγή θερμίδων, τις αποτυχίες, τους στόχους τους κ.α..
- Ποίηση και στίχους τραγουδιών.
- Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις πληροφορίες για ενδεχόμενη θεραπεία, καθώς και γενικές πληροφορίες για τις διατροφικές διαταραχές.
Βασικά θέματα που απασχολούν την κοινότητα είναι η επιτυχία, ο έλεγχος, η τελειότητα και η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών.
Letter from Ana
Allow me to introduce myself. My name, or as I am called by so called “doctors,” is Anorexia. Anorexia Nervosa is my full name, but you may call me Ana. Hopefully we can become great partners. In the coming time, I will invest a lot of time in you, and I expect the same from you (….)Your parents, let’s not even go there! You know that they love you, and care for you, but part of that is just that they are your parents and are obligated to do so. I shall tell you a secret now: Deep down inside themselves, they are disappointed with you. Their daughter, the one with so much potential, has turned into a fat, lazy, and undeserving girl.
But I am about to change all that. I will expect you to drop your calorie intake and up your exercise. I will push you to the limit. You must take it because you cannot defy me! I am beginning to imbed myself into you. Pretty soon, I am with you always. I am there when you wake up in the morning and run to the scale (…)Pretty soon I am telling you not only what to do with food, but what to do ALL of the time. Smile and nod. Suck in that fat stomach, dammit! God, you are such a fat cow!!!! (…)When you look in the mirror, I will distort the image. I will show you obesity and hideousness. I will show you a sumo wrestler where in reality there is a starving child. (…)Oh, is this harsh? Am I unfair? I do things that will help you. I make it possible for you to stop thinking of emotions that cause you stress. Thoughts of anger, sadness, desperation, and loneliness can cease because I take them away and fill your head with the methodic calorie counting. I take away your struggle to fit in with kids your age, the struggle of trying to please everyone as well. Because now, I am your only friend, and I am the only one you need to please.
I have a weak spot. But we must not tell anyone. If you decide to fight back, to reach out to someone and tell them about how I make you live, all hell will break lose. No one must find out, no one can crack this shell that I have covered you with. I have created you, this thin, perfect, achieving child. You are mine and mine alone. Without me, you are nothing.
Sincerely,
Ana
Ο λόγος στην κοινότητα Pro – Anorexia
Οι νέες αυτές γυναίκες, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τεχνολογίας, δίνουν μία 
πλούσια εικόνα του ψυχικού τους κόσμου. Στη σκιαγράφηση αυτή συνεισφέρει τόσο το περιεχόμενο όσο και οι λέξεις που χρησιμοποιούνται, η αισθητική που κυριαρχεί, οι φωτογραφίες και η χρήση τους, καθώς και οι σχέσεις που διαμορφώνονται τόσο μεταξύ των μελών όσο και ανάμεσα στο άτομο, στη νόσο και στο μέσο που χρησιμοποιεί (εδώ ο υπολογιστής και το διαδίκτυο).
Ο λόγος και η αισθητική που χρησιμοποιείται στις αφηγήσεις των συγγραφέων αντλεί στοιχεία από την γκόθικ και την γράντζ υποκουλτούρα που εξυμνεί το θάνατο και το «ξόδεμα» του σώματος και της ζωής (Fade to nothing / I’m so dead ). Σε μεγάλο ποσοστό των ιστοσελίδων κυριαρχεί ο πιο μοντέρνος λόγος σε σχέση με την τελειότητα, τον αυτοέλεγχο και το θαυμασμό για το χώρο της μόδας (Perfect Illusion). Επίσης πολλές αφηγήσεις παραπέμπουν σε θρησκευτικού τύπου υποσχέσεις για μια πιο πνευματική ζωή (save me Ana / Pro-Ana angels). Γενικά το περιεχόμενο των ιστοσελίδων αυτών συχνά αποπνέει μία αίσθηση πνευματικότητας και ασκητισμού. Οι αναφορές στη νηστεία γίνονται μέσα από μεταφορές σωματικής κάθαρσης και αγνότητας, το φαγητό σχετίζεται με την αμαρτία και τη διαφθορά. Τα λεπτά σώματα παρουσιάζονται με φτερά αγγέλων.
Προσωποποίηση της Ανορεξίας
Ωστόσο κυρίως λατρεύεται η ίδια η Ανορεξία, η οποία τελικά γίνεται αυτοσκοπός. Κανένα σωματικό βάρος δεν είναι αρκετά χαμηλό, επομένως πάντοτε επιδιώκεται περαιτέρω απίσχναση. Είναι ο αγώνας που δίνει νόημα στη ζωή και ταυτόχρονα ο καθρέφτης που αντικατοπτρίζει κάποια αξία στο κατά τα άλλα απαξιωμένο εγώ των ασθενών. Στα σχετικά κείμενα υπό τον γενικό τίτλο (Ana Religion) που οι θρησκευτικοί παραλληλισμοί είναι ιδιαίτερα έντονοι καθώς υπάρχουν για παράδειγμα τα «Ana Commandments / Ana Psalm / Ana Greed» Καθώς και επιστολές από την Ana στην ασθενή και από την ασθενή προς την Ana. Τα κείμενα αυτά, με πολύ μικρές παραλλαγές, εμφανίζονται πολύ συχνά σε αυτές τις ιστοσελίδες τουλάχιστον από το 2000 και ως σήμερα και αποτελούν επομένως μέρος της κουλτούρας που δημιουργείται μέσα στην ομάδα. Σε αυτά τα κείμενα προβάλλονται οι επιταγές ενός εξαιρετικά αυστηρού υπερεγώ που απαιτεί απόλυτη υποταγή με αντάλλαγμα να προσφέρει στήριξη και αίσθηση ελέγχου. (Βλέπε ένθετο κείμενο)
Βασικές κατευθύνσεις της ως τώρα αρθρογραφίας
Η αρθρογραφία σε σχέση με τις Ιστοσελίδες Pro Anorexia και με τη σχετική υποκουλτούρα που διαμορφώνεται παίρνει τρεις βασικές κατευθύνσεις:
- Δημοσιογραφικά άρθρα που παρουσιάζουν το φαινόμενο και συνήθως τονίζουν τους κινδύνους που εγκυμονεί για τα νεαρά κορίτσια. Συχνά εκφράζονται απόψεις περί απαγόρευσης των ιστοσελίδων.
- Ποσοτικές έρευνες που καταγράφουν το περιεχόμενο των ιστοσελίδων και μελετούν την επίδραση τους στις επισκέπτριες ως προς την αυτοπεποίθηση και την εικόνα του σώματος.
- Άρθρα από την οπτική της μεταστρουκτουραλιστικής φεμινιστικής προσέγγισης, στα οποία εξετάζεται αν πρόκειται για έναν γυναικείο λόγο, που μέσα από την υπερβολή εκφράζει μια αντίσταση στα πρότυπα της ομορφιάς και στη λατρεία της υγείας και ευεξίας ή αν αντίθετα υπόκειται στη σαγήνη των προτύπων της μόδας και της εικόνας της τέλειας επιτυχημένης γυναίκας.
Συμπεράσματα
Ανάγκη αποδοχής
Όπως στις περισσότερες διαδικτυακές κοινότητες, οι συμμετέχουσες βρίσκουν ένα χώρο αποδοχής της ανορεκτικής τους ταυτότητας και ένα χώρο έκφρασης των αγωνιών τους (η αποδοχή των ίδιων ως ατόμων αποτελεί ένα ζητούμενο που φαίνεται να θεωρούν μάλλον ανέφικτο). Καθώς είναι συχνά κοινωνικά απομονωμένες προσπαθώντας να κρατήσουν κρυφές τις πρακτικές περιορισμού και τους εμέτους ή τη χρήση καθαρτικών, η κοινότητα αυτή μπορεί να είναι το μόνο υποστηρικτικό πλαίσιο που απολαμβάνουν.
Άλλωστε για να είναι κανείς μέλος της κοινότητας δεν χρειάζεται να πληροί τα σωματικά κριτήρια (βάρος, δείκτης μάζας σώματος, αμηνόρροια) που θέτουν οι υπηρεσίες υγείας για να διαγνώσουν ανορεξία και επομένως για να δεχτούν και να ακούσουν τις ασθενείς. Για τις νέες αυτές γυναίκες με την εξαιρετικά απαξιωμένη εικόνα εαυτού, η απειλή να απορριφθούν ως «όχι αρκετά ανορεκτικές» εγκυμονεί περισσότερη οδύνη.
Έτσι ακόμα και επισκέπτριες των ιστοσελίδων που δεν έχουν σημαντική απώλεια βάρους αλλά έχουν η ανορεξία έχει κυριαρχήσει στο νου και την ψυχή τους, θεωρούνται Pro-Anas. Εκείνες που έχουν την ανάγκη να πουν σε κάποιον «Εδώ είμαι και μετράω όλη μέρα θερμίδες, φοβάμαι και αποστρέφομαι την τροφή, νιώθω χοντρή, βρίσκομαι σε απόγνωση» βρίσκουν ανοιχτά αυτιά και κοινά βιώματα.
Στοιχεία επίγνωσης της λειτουργίας της νόσου
Η πρώτη εικόνα που δίνουν οι ιστοσελίδες είναι ότι οι συγγραφείς τους δεν έχουν καμία επίγνωση της παθολογίας τους και των μηχανισμών άμυνας που χρησιμοποιούν. Ωστόσο σε κείμενα όπως η «Επιστολή από την Ana» διατυπώνεται ξεκάθαρα μεγάλο μέρος της κατανόησης της αμυντικής λειτουργίας των συμπτωμάτων με σαφή και εύστοχο τρόπο. Όπως φαίνεται στο ένθετο κείμενο υπάρχει επίγνωση ότι η ενασχόληση με τη μέτρηση των θερμίδων και τον περιορισμό της τροφής σκοπό έχει τον έλεγχο συναισθημάτων απόγνωσης, λύπης ή οργής. Ότι τα συναισθήματα ανεπάρκειας και η αγωνία για αποδοχή καθιστούν την ασθενή ευάλωτη στις επιταγές της σωματικής «τελειότητας». Ακόμα και η διαστρέβλωση της εικόνας του σώματος είναι γνωστή και αποδεκτή. Η επίγνωση όμως δεν αρκεί. Όπως γνωρίζουμε και από την κλινική εργασία, η ανάγκη της ασθενούς για αυτόν τον φορέα νοήματος και τάξης επικρατεί. Για ορισμένους συγγραφείς αυτή η κατανόηση θα μπορούσε να είναι ένα πρώτο δειλό βήμα προς τη θεραπεία.
Ανορεξία και Διαδίκτυο
Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον το πεδίο δραστηριότητας πληθώρας εικονικών κοινοτήτων. Το βασικό τους χαρακτηριστικό ωστόσο είναι ότι πρόκειται για δράσεις, σχέσεις, συλλογικότητες χωρίς σώμα (εικονικές – virtual) και έξω από τις παραμέτρους του τόπου και του χρόνου αλλά με κοινές αρχές, στόχους, επιθυμίες. Η Ανορεξία βρίσκει σε αυτό τον τρόπο ύπαρξης και σχετίζεσθαι ένα ιδανικό, καθώς και για τις pro – Anas ο στόχος είναι μια ύπαρξη χωρίς σώμα, όπου η δύναμη της θέλησης νικά τις βιολογικές ανάγκες, όπου η ζωή γίνεται ανεκτή την στιγμή ακριβώς που ο θάνατος αποτελεί απειλή.
Αντίστοιχα και οι σχέσεις στα πλαίσια της κοινότητας είναι ελεγχόμενες. Ενεργοποιούνται τη στιγμή που ανοίγει ο υπολογιστής και χάνονται όταν κλείσει. Δεν θα γίνουν ποτέ ενσώματες και κατ’ επέκταση απειλητικές.
Τέλος, η ανάγκη μιας φαντασίωσης παντοδυναμίας βρίσκει απάντηση στην παντοδυναμία του ηλεκτρονικού μηνύματος που ταξιδεύει και συναντά εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπους. Οι διώξεις και οι απαγορεύσεις των σχετικών ιστοσελίδων τονίζουν τη διάσταση της αυτοθυσίας, που φαίνεται να απαιτεί η προσωποποιημένη Ανορεξία, προσφέροντας για αντάλλαγμα την απόλαυση της πείνας, της μοναξιάς, του ψυχικού και σωματικού πόνου.
Επίλογος
Για όσους εργάζονται με ανορεκτικές ασθενείς, η χρησιμότητα της μελέτης αυτής της κοινότητας και της κουλτούρας που δημιουργεί είναι προφανής. Ωστόσο κάθε ερευνητής στον τομέα της ψυχικής υγείας και των κοινωνικών επιστημών μπορεί να βρει ενδιαφέροντα στοιχεία όχι μόνο για τη νόσο αλλά και για τα πάθη της κοινωνίας, των νέων ανθρώπων και των γυναικών στην εποχή μας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Borzekowski, D.; Schenk, S.; Wilson, J. et al.(2010), e-Ana and e-Mia: A Content Analysis of Pro–Eating Disorder Web Sites, American Journal of Public Health 100 (8)
Brusset B., Psychopathologie de l’Anorexie Mentale, Dunod, Paris, 1998
Burke, E. (2009). Pro-anorexia and the Internet: A Tangled Web of Representation and (Dis)Embodiment. Counselling, Psychotherapy, and Health, 5(1)65
Corcos M., Le corps Absent, Approche Psychosomatique des troubles des conduites alimentaires, Dunod, Paris, 2000
Dias Κ. , The ana sanctuary: women’s pro-anorexia narratives in cyberspace, Journal of International Women’s Studies, 2003
Harshbarger, J.; Ahlers-Schmidt, C.; Mayans, L. et al. (2008), Pro-anorexia websites: What a clinician should know, International Journal of Eating Disorders 42 (4): 367–370
Wilson, A M; Cass, K M (2007), What does viewing a pro-anorexia website do? An experimental examination of website exposure and moderating effects, International Journal of Eating Disorders 40 (6)
Ενδεικτικές ιστοσελίδες