Πατρική επιλόχεια κατάθλιψη

Συναισθήματα ματαίωσης σε νέους μπαμπάδες:
μια ιστορία που ξεκινάει από παλιά

Φ.Τσουκαλά, Η.Λαμπίρη

δημοσίευση στο 7ο πανελλήνιο  παιδοψυχιατρικό συνέδριο

 

Πολλές έρευνες ανά τον κόσμο  τα τελευταία χρόνια διερευνούν το φαινόμενο της Πατρικής επιλόχειας κατάθλιψης. Παρότι η ύπαρξη των ερευνών υποδηλώνει ότι οι νέοι πατέρες αντιμετωπίζουν περισσότερες συναισθηματικές δυσκολίες από όσες  θεωρούσαμε, τα αποτελέσματα των ερευνών δεν επιβεβαιώνουν την ύπαρξη κατάθλιψης σε σημαντικό κομμάτι του ερευνώμενου πληθυσμού. Ωστόσο σε μέρος αυτών παρατηρούνται έντονα συναισθήματα απογοήτευσης, ανεπάρκειας και άγχους, που αξίζουν την προσοχή μας.

Οι έρευνες

Θα αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες έρευνες που ασχολήθηκαν με το θέμα της πατρικής επιλόχειας κατάθλιψης, διαλέγοντας ανάμεσα σε πολλές που έχουν μελετήσει αυτό το σχετικά νέο (ή ως τώρα «βουβό») φαινόμενο.

Στην έρευνα « The First-Time Fathers Study: a prospective study of the mental health and wellbeing of men during the transition to parenthood», οι John T. Condon, Philip Boyce και Carolyn J. Corkindale υποστηρίζουν ότι η εγκυμοσύνη, περισσότερο απ’ ότι η περίοδος μετά τη γέννα, είναι για τους άνδρες πιο αγχωτική, γιατί τους εισάγει στην πατρότητα. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι σημαντικότερες αλλαγές πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης κι ότι μετά τη γέννα το πιο αξιοσημείωτο γεγονός που προκαλεί θλίψη στους άνδρες είναι κυρίως η έλλειψη αλλαγών. Αυτοί οι άνδρες φαίνεται να μην είχαν προετοιμαστεί καθόλου για τον αντίκτυπο που θα είχε η πατρότητα στη ζωή τους, κυρίως όσον αφορά τη σεξουαλική τους ζωή.

Στην έρευνα “Becoming an Involved Father of an Infant”, η Janice Goodman αποκαλύπτει ότι οι πατέρες διανύουν τέσσερις φάσεις κατά την είσοδό τους στην πατρότητα: α)τη φάση των προσδοκιών και των προθέσεων, β)την αντιμετώπιση της πραγματικότητας, γ)την κατασκευή του δικού τους ρόλου σαν εμπλεκόμενου πατέρα και δ)το να θερίσουν τους καρπούς. Όταν μία απ’ αυτές τις φάσεις δεν μπορεί να ολοκληρωθεί αρκετά ικανοποιητικά, υπάρχουν ενδεχόμενα εμφάνισης πατρικής επιλόχειας κατάθλιψης.

Σε μια ακόμα πιο στοχευμένη έρευνα με τίτλο «Paternal postpartum depression, its relationship to maternal postpartum depression, and implications for family health», η Goodman αναγνωρίζει την πατρική επιλόχεια κατάθλιψη ως ένα σημαντικό φαινόμενο και το συσχετίζει με τη μητρική επιλόχεια, ως ένα παράγοντα που μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία όλης της οικογένειας.

Μαζί της συμφωνούν και οι N. Letourneau, L. Duffett-Leger, C.L.Ddennis, M. Stewart και  P. D. Tryphonopoulos στην έρευνά τους «Identifying the support needs of fathers affected by post-partum depression: a pilot study», όπου μελετούν και τις κοινωνικές συνθήκες που δεν επιτρέπουν στους πατέρες να δεχθούν βοήθεια στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Οι κοινωνικές στάσεις των ανδρών παρεμποδίζουν το να αναζητήσουν εξαρχής βοήθεια, σε συνδυασμό με την κοινωνική επιταγή να είναι εκείνοι οι δυνατοί που θα παρέχουν στην οικογένειά τους ό,τι χρειαστεί.  Οι άνδρες όμως που παρέκαμψαν το στίγμα και τους έμφυλους  ρόλους αντιμετώπισαν εμπόδια στην ανεύρεση υποστήριξης ακόμα και σε περιοχές όπου υπήρχαν κέντρα ψυχικής στήριξης.  Συχνά δε, ακόμα και όταν η βοήθεια ήταν προσβάσιμη, οι πατέρες περιέγραψαν ότι ένιωσαν συναισθηματικά αποκλεισμένοι απ’ αυτήν.

Η έρευνα των Phyllis Zelkowitz and Tamara H. Milet.  «Stress and Support as Related to Postpartum Paternal Mental Health and Perceptions of the Infant», περιγράφει  ότι οι πατέρες εμφανίζουν συνήθως περισσότερο άγχος σε σχέση με την εργασία τους και τα οικονομικά του σπιτιού τους, και εμφανίζουν πατρική επιλόχεια όταν είναι ανεπαρκής ή ανύπαρκτη η υποστήριξη από συγγενείς και φίλους. Το άγχος συνδυάζεται περισσότερο και με αρνητικές αναπαραστάσεις για το γάμο, τον γονεϊκό ρόλο και τη συμπεριφορά του βρέφους.  Ταυτόχρονα, το εργασιακό άγχος επηρεάζει σημαντικά τη γονεϊκή τους στάση και συμπεριφορά. Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, όταν μελετούμε την επιλόχεια  κατάθλιψη, χρειάζεται να μελετούμε ταυτόχρονα ολόκληρη την ευρεία οικογένεια και τις δυναμικές της προκειμένου να την κατανοήσουμε καλύτερα.

Πολλές ακόμα είναι οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, και που όλες συμφωνούν στο ότι το φαινόμενο της άτυπης αυτής  πατρικής επιλόχειας κατάθλιψης αγγίζει περίπου το 10% των νέων πατέρων. Ακόμα ένα κοινό τους σημείο είναι η παραδοχή ότι  χρειάζεται να δοθεί μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των νέων γονιών σε σχέση με την επιλόχεια κατάθλιψη, έτσι ώστε να ομαλοποιηθεί αυτή η ψυχική δυσλειτουργία που στιγματίζει βαριά και να συμπεριληφθούν οι πατέρες στην πρόληψη και στις θεραπείες που έχουν σχεδιαστεί κυρίως  για μητέρες με επιλόχειο.


Υπόθεση εργασίας

Μελετώντας το φαινόμενο μέσα από τις υπάρχουσες (κυρίως Βρετανικές και Αμερικάνικες έρευνες), προσπαθήσαμε να το διερευνήσουμε μέσα από την κλινική πρακτική μας και υπό το ψυχαναλυτικό πρίσμα.

Συνθέσαμε μια υπόθεση εργασίας:

Για κάποιους άνδρες ενδέχεται η φυσιολογική πρώιμη συμβιωτική περίοδος του βρέφους  με τη μητέρα του να μην έχει υπάρξει επαρκής ή να μην έληξε ομαλά και σχετικώς ανώδυνα μέσα από την τριαδικοποίηση της σχέσης.  Μπορεί ακόμα να τερματίστηκε αιφνιδίως ή/και σχετικά πρώιμα με τον ερχομό ενός μικρότερου αδερφιού. Είναι τότε πιθανό να παραμένει και στην ενήλικη ζωή τους  ένα αίτημα επιστροφής σε μία κατάσταση συγχώνευσης  με το μητρικό αντικείμενο,  πιο επιτακτικό από ότι στον γενικό πληθυσμό.

Το αίτημα αυτό πιθανώς ικανοποιείται με διάφορους τρόπους  κατά τη διάρκεια της ζωής τους, μεταξύ των οποίων και με τον έρωτα, όπου έχουν τη δυνατότητα να βιώσουν μιας μορφής συγχώνευση με τη γυναίκα που αγαπούν σε διάφορες φάσεις της ερωτικής σχέσης αλλά και κατά τη σεξουαλική επαφή. Συχνά, αυτό κορυφώνεται με την επιθυμία μιας εγκυμοσύνης, όπου φαντασιώνονται ότι μέσω της σχέσης τους τόσο με το επερχόμενο βρέφος όσο και με τη μητέρα του, θα ικανοποιηθεί αυτή η συναισθηματική επιταγή.

Για τις γυναίκες που γίνονται μητέρες , από την αρχή της εγκυμοσύνης και όσο αυτή προχωρεί δημιουργείται (ή και επαναλαμβάνεται σε κάποιες περιπτώσεις) ένα βίωμα πληρότητας , το οποίο συνεχίζεται κατά τη λοχεία, όταν φυσικά δεν εμποδιστεί από εξωτερικούς ή και εσωτερικούς (ψυχικούς παράγοντες).

Για τους σύγχρονους άνδρες όμως που επενδύουν την πατρότητα και επιδιώκουν να μοιραστούν από κοινού τη φροντίδα του βρέφους,  η γέννηση του παιδιού τους αποτελεί μια υπόσχεση ότι ίσως και αυτοί, μετά από μια περίοδο αναμονής (δηλαδή την εγκυμοσύνη), όπου  οι διαδικασίες συντελούνται ερήμην τους, θα απολαύσουν την επιστροφή σε μία συγχωνευτική μονάδα με το βρέφος και τη μητέρα του.

Ωστόσο ο πατέρας εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να μοιραστεί ακριβώς το βίωμα της νέας μητέρας, παρότι πιθανώς το ονειρεύτηκαν μαζί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Εκείνη γίνεται ένα με το νεογέννητο, αποτελεί την απάντηση στις ανάγκες του, συντονίζεται μαζί του και διαθέτει τα μέσα να το ηρεμεί ευκολότερα.  Έτσι ο ρόλος του πατέρα παραμένει περισσότερο συμπληρωματικός  απ’ ότι ο ίδιος θα επιθυμούσε ή είχε φαντασιωθεί.

Από την άλλη μεριά, η μητέρα απορροφάται  από τις ανάγκες του βρέφους και άρα δεν μπορεί να ικανοποιήσει ούτε εκείνη τις αυξημένες συναισθηματικές ανάγκες του πατέρα. Φαίνεται δηλαδή ότι και οι λύσεις που ως εκείνη τη στιγμή επιστρατεύονταν για τη διαχείριση των ενδοψυχικών συγκρούσεων, αποδεικνύονται αναποτελεσματικές για ένα διάστημα.

Τέλος η προσοχή και φροντίδα του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος στρέφεται προς το νεογέννητο και τη λεχώνα, με αποτέλεσμα ο νέος πατέρας να νιώθει ακόμα πιο περιθωριοποιημένος.

Αυτός ο υποστηρικτικός ρόλος  που για τους περισσότερους νέους πατέρες είναι ικανοποιητικός ή έστω ανεκτός, για ορισμένους άνδρες που προσδοκούν μια λύση σε παλιά ασυνείδητα αιτήματα,  αναβιώνει ελλείμματα της δικής τους βρεφικής ηλικίας προκαλώντας συναισθήματα θλίψης και απογοήτευσης, που παραπέμπουν σε μια εικόνα επιλόχειου κατάθλιψης.

Ενδέχεται επίσης να επανενεργοποιείται ένα αρχαϊκό αίσθημα  αδερφικής αντιζηλίας. Εάν ο νέος πατέρας είχε βιώσει στην παιδική του ηλικία ένα αίσθημα εγκατάλειψης από την πλευρά της μητέρας του όταν γεννήθηκε το μικρότερο αδερφάκι του, επανέρχονται αισθήματα αυτής της ποιότητας από την πλευρά της γυναίκας του, που τον εγκαταλείπει ή δεν έχει χρόνο και διάθεση γι’ αυτόν όπως πριν τη γέννηση του νέου μέλους.

Μερικά από τα κλινικά περιστατικά μας φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση, αλλά η περαιτέρω παρατήρηση και μελέτη κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να αντιληφθούμε καλύτερα στο μέλλον την ύπαρξη και τις πηγές του φαινομένου της πατρικής επιλόχειου κατάθλιψης.

Προοπτικές για το  μέλλον

Οι σύγχρονοι νέοι άνδρες επιδιώκουν να ορίσουν, να δημιουργήσουν και να ζήσουν μία νέας μορφής πατρότητα, την οποία πιθανώς δεν γνώρισαν ως παιδιά  μεγαλώνοντας σε πιο παραδοσιακές οικογένειες.

Μέρος των προσδοκιών τους δεν θα ικανοποιηθεί, όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω.  Για πολλούς ένας τρόπος αντιμετώπισης θα ήταν η αναδίπλωση στον παραδοσιακό πατρικό ρόλο εκείνου που φροντίζει τα πρακτικά ζητήματα και κυρίως μεριμνά για την οικονομική ευημερία της οικογένειας.

Η λύση μερικές φορές φαίνεται να είναι μετατόπιση της λίμπιντο σε έναν πιο οικείο και ασφαλή χώρο, που δεν έχει υποστεί αλλαγές, δηλαδή στην εργασία τους. Στην παρούσα όμως περίοδο έντονης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, όπου επεκτείνεται η ανεργία και κυριαρχεί η εργασιακή ανασφάλεια, πολλοί νέοι πατέρες θα βιώσουν και αυτή τη θέση ως πηγή άγχους εντεινόμενου από τις οικονομικές απαιτήσεις της φροντίδας του βρέφους. Είναι επομένως πιθανό να παρατηρήσουμε έξαρση του φαινομένου στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια.

Γι’ αυτό το λόγο προτείνουμε μια ιδιαίτερη επαγρύπνηση των κλινικών  ώστε να παρατηρήσουν με μεγαλύτερη ευαισθησία το φαινόμενο της πατρικής κατάθλιψης. Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε μια καλύτερη εικόνα για την ένταση, τη διάρκεια και τον επιπολασμό των συναισθημάτων ματαίωσης που αντιμετωπίζουν οι νέοι μπαμπάδες. Η κατανόηση των αιτίων θα βοηθήσουν ώστε  να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά.

Η πρόληψη για όλες τις ψυχικές διαταραχές της περιγεννητικής περιόδου χρειάζεται να είναι αναπόσπαστο μέρος της προετοιμασίας για τον τοκετό και τη λοχεία και προσβάσιμη στο σύνολο του πληθυσμού. Είναι σημαντικό οι μέλλοντες πατέρες να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν  σε σεμινάρια τοκετού και λοχείας, να ευαισθητοποιούνται ως προς τις αλλαγές που θα επέλθουν με τη γέννηση ενός παιδιού, αλλά κυρίως να μπορούν να προφυλαχθούν από τις ίδιες τις προσδοκίες τους, που συχνά φαίνεται να είναι ο λόγος που εμφανίζουν αργότερα μελαγχολία.

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Chalmers B, Meyer D. What men say about pregnancy, birth and parenthood. J Psychosom Obstet Gynecol 1996; 17: 47–52

Clinton JF. Physical and emotional responses of expectant fathers throughout pregnancy and the early postpartum period. Int J Nurs Stud 1987; 24: 59–68.

Condon JT, Boyce P, Corkindale CJ. The First-Time Fathers Study: a prospective study of the mental health and wellbeing of men during the transition to parenthood. Aust N Z J Psychiatry. 2004;38 (1-2):56-64.

Goodman, J.H. (2004a). Paternal postpartum depression, its relationship to maternal postpartum depression, and implications for family health. Journal of Advanced Nursing, 45(1), 26–35.

Goodman, J.H. (2004b). Becoming an involved father of an infant. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 34(2), 190–200.

Goodman, J.H., Influences of maternal postpartum depression on fathers and the father-infant relationship, in Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering. 2004, University Microfilms International: Ann Arbor, MI. p. 199-199.

Lamb M.E. (Editor), The Father’s Role, Applied Perspectives, 1986, Wiley Series on Personality Processes

Mahler M., Pine F., Bergman A. The Psychological Birth Of The Human Infant Symbiosis And Individuation, 1975

N. Letourneau, L. Duffett-Leger, C.L.Ddennis, M. Stewart, P. D. Tryphonopoulos Identifying the support needs of fathers affected by post-partum depression: a pilot study, In Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, Volume 18, Issue 1, pages 41–47, February 2011

Winnicott D.W., The Child, the Family and the Outside World, 1976, Tavistock Publications

Zelkowitz P, Milet TH. Stress and support as related to postpartum paternal mental health and perceptions of the infant. Infant Mental Health J 1997; 18: 424–35.

Κατηγορίες : Γονείς, Γυναίκες, Ισότητα, Παιδιά, Συνέδρια, Ψυχοθεραπεία, Ψυχολογία
Ετικέτες : , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.