Η ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας

Άρθρο της Φιλιώς Τσουκαλά

bully-group…ή αλλιώς το Mobbing είναι ένα θέμα που τα τελευταία χρόνια άρχισε να ορίζεται και να γίνεται γνωστό, ενώ σταδιακά εμφανίζεται η βούληση να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη και την προστασία των θυμάτων. Πρόκειται για μια επιθετική συμπεριφορά, που χωρίς τη χρήση σωματικής βίας στοχεύει μέσα από τη συστηματική επανάληψη να ταπεινώσει το θύμα και να πλήξει την αξιοπρέπειά του. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στις προσωπικές σχέσεις και στην οικογένεια και είναι μέρος της ενδοοικογενειακής βίας. Φαίνεται όμως να συμβαίνει συχνά και στον εργασιακό χώρο, αλλά και στο σχολείο.

Κύριο χαρακτηριστικό της ηθικής παρενόχλησης είναι η πρόθεση του επιτιθέμενου να βλάψει ή και να εξοντώσει το θύμα. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως η απομόνωση του θύματος από το εργασιακό περιβάλλον, γι’ αυτό και τα απομονωμένα άτομα είναι πιο ανυπεράσπιστα και, σύμφωνα με έρευνες, στοχεύονται κατά προτεραιότητα. Πολλές φορές για τη συστηματική προσβολή του θύματος επιστρατεύεται η πρόφαση της ανεπαρκούς απόδοσης, ακόμα κι όταν η απόδοση του εργαζόμενου σαμποτάρεται συστηματικά από τον επιτιθέμενο. Πολύ συχνά, ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν το άτομο πιο ευάλωτο.

Η διαδικασία

Η ηθική παρενόχληση σε όλα τα πλαίσια όπου εμφανίζεται –οικογενειακά, σχολικά και εργασιακά– χαρακτηρίζεται από μια διαστροφική διαδικασία που περιλαμβάνει τρία στάδια:
1. Το στάδιο της σαγήνης, κατά το οποίο ο θύτης γοητεύει το θύμα και πιθανώς τον περίγυρό τους, πείθοντας ότι είναι κυρίαρχος και ανώτερος.
2. Ακολουθεί η φάση της διαστροφής της επικοινωνίας. Σε αυτή την κατάσταση ο επιτιθέμενος αρνείται την άμεση επικοινωνία, βάζει ανάμεσα στον ίδιο και το θύμα το εμπόδιο της γραφειοκρατίας, πιθανώς επικοινωνεί μόνο με σημειώματα ή μέσω τρίτων. Στο αίτημα του θύματος για εξηγήσεις για την επιθετική και προσβλητική συμπεριφορά απαντά ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, με αποτέλεσμα το θύμα να αμφιβάλλει και να νιώθει ή να φαίνεται τρελό.
3. Κάποια στιγμή, και ίσως με κάποια ασήμαντη αφορμή, ο θύτης περνάει στη φάση της διαστροφικής βίας. Έχοντας παγιδέψει το θύμα, αρχίζει πραγματικά να το προσβάλλει και να το ταπεινώνει, εκφράζοντας έτσι αισθήματα μίσους, τα οποία το θύμα αντιλαμβάνεται αλλά δεν μπορεί να τα αποδείξει. Απέναντι σ’ αυτή τη στάση το θύμα είτε δεν αντιδρά και ενοχοποιείται αναζητώντας τις δικές του ευθύνες είτε αντιδρά έντονα, χωρίς όμως το περιβάλλον να μπορεί να καταλάβει γιατί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το θύμα να θεωρείται κακό και υστερικό. Έτσι, γίνεται ευκολότερο, με τους σχετικούς χειρισμούς του θύτη, να πάρει το ρόλο του εξιλαστήριου θύματος για την κρίση στην οποία μπορεί να βρίσκεται η ομάδα.

Οι επιπτώσειςαρχείο λήψης (4)

Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι η επίδραση που θα έχει μια επίθεση ή οι συνεχείς επιθέσεις εξαρτάται και από το ιστορικό του θύματος, δηλαδή από παλιότερα τραύματα, αδυναμίες, από την επένδυση που έχει κάνει κανείς στην εργασία του και στην επαγγελματική του ταυτότητα κ.λπ. Οι συνέπειες της ηθικής παρενόχλησης σχετίζονται με τους εξής παράγοντες:
1.    την ταυτότητα των ατόμων και τη μεταξύ τους σχέση
2.    το αν η παρενόχληση ασκείται από ένα άτομο ή από όλη την ομάδα
3.    το αν η παρενόχληση στοχεύει σε ένα μόνο άτομο ή σε περισσότερα
4.    τη διάρκεια και την ένταση της επίθεσης
Βασικός στόχος της παρενόχλησης είναι η διαρκής αποσταθεροποίηση του θύματος. Επομένως, αυτή είναι και η πρώτη και βασικότερη συνέπεια. Το άτομο δεν είναι σίγουρο για τίποτα. Από τη μία φοβάται ανά πάσα στιγμή ότι μπορεί να κάνει λάθος στη δουλειά του κι από την άλλη αμφιβάλει για το αν αντιλαμβάνεται ορθά την επίθεση ή αν είναι ιδέα του, όπως συχνά του λένε οι γύρω του.
Αποτελέσματα αυτής της κατάστασης μπορεί να υπάρχουν σε διανοητικό, ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο.
1.    Μετατραυματικό άγχος. Με τον όρο αυτό ορίζουμε τις εκφράσεις άγχους που προκύπτουν από μία τραυματική εμπειρία ή από επαναλαμβανόμενες τραυματικές καταστάσεις σε μια χρονική περίοδο. Το άτομο μπορεί να φοβάται καθημερινά να πάει στην εργασία του ή μπορεί να αντιλαμβάνεται ως επίθεση κάθε παρατήρηση που του γίνεται και να πληγώνεται εκ νέου. Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμα κι αν ο εργαζόμενος απομακρυνθεί από το εργασιακό περιβάλλον και από τον θύτη, μπορεί να μην μπορεί να προχωρήσει, να αναμασά το πρόβλημά του, να νιώθει από τη μία ανεπανόρθωτα αδικημένος κι από την άλλη ασυγχώρητα αδύναμος.
2.    Μπορεί να εμφανιστούν αϋπνίες, ψυχοσωματικές ενοχλήσεις, όπως οσφυαλγίες, δερματικό έκζεμα, στομαχικοί πόνοι, αλλά και κατάθλιψη ή ναυτίες. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να μην είναι άμεσες συνέπειες της παρενόχλησης, αλλά κυρίως της αίσθησης ανημποριάς του θύματος να αντιδράσει αποτελεσματικά. Η κατάσταση αυτή λέγεται επίκτητη αίσθηση αδυναμίας και οδηγεί σε παραίτηση και μεγάλη ψυχική οδύνη. Πιστεύω ότι αυτή η αίσθηση είναι και ο βασικός τραυματικός παράγοντας της παρενόχλησης και κατά βάση κάθε επίθεσης. Το άτομο νιώθει ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο και όσο περισσότερο υποτάσσεται τόσο περισσότερο ντρέπεται και κατηγορεί τον εαυτό του, με αποτέλεσμα τα λόγια και οι πράξεις του επιτιθέμενου να βρίσκουν όλο και πιο πρόσφορο έδαφος, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο.
3.    Είναι χαρακτηριστικό ότι τα συναισθήματα που επικρατούν είναι κυρίως η ντροπή και η ταπείνωση. Συχνά παρατηρείται ολοκληρωτική απουσία μίσους για τον επιτιθέμενο, καθώς όλη η επιθετικότητα του θύματος στρέφεται προς τα μέσα κι έτσι έχουμε όπως είπαμε κατάθλιψη, αυτό-κατηγορίες, συνεχείς αποτυχίες, ακόμα και σκέψεις αυτοκτονίας.
4.    Αναβίωση παλιών τραυμάτων που τονώνουν την αίσθηση αδυναμίας, ιδίως αν ένα άτομο έχει τραυματικές εμπειρίες στα παιδικά του χρόνια, τότε που η αδυναμία αντίδρασης μπορεί να ήταν δεδομένη και ταυτόχρονα το παιδί αδυνατούσε να επεξεργαστεί αυτό που του συνέβαινε με αποτέλεσμα το παλιό τραύμα να γίνεται κάτι πολύ σκοτεινό και τρομακτικό μέσα στη μνήμη και την ψυχή του ενηλίκου πια ατόμου. Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, μια επίθεση στην ενήλικη ζωή μπορεί να έχει ψυχικό αντίκτυπο πολύ μεγαλύτερο από ότι θα περίμενε κανείς.
5.    Έχουμε ήδη αναφέρει την πιθανότητα το θύμα να μην ξέρει πού πατάει και να κάνει αλλεπάλληλα λάθη. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την κατάσταση απώλεια ευθυκρισίας, η οποία πηγάζει από τα συνεχή διπλά μηνύματα που το αποσταθεροποιούν.
6.    Μπορεί να προκύψουν ψυχιατρικές διαταραχές για τις οποίες υπήρχε προδιάθεση αλλά δεν είχαν εκδηλωθεί.
7.    Παρατηρείται, επίσης, ορισμένες φορές απώλεια ζωτικότητας, ακόμα και μετά την απομάκρυνση από το θύτη και από το χώρο εργασίας. Το θύμα έχει καταγράψει μια ήττα και δεν έχει κουράγιο να ξαναπροσπαθήσει.

Συναισθήματα που παρατηρούνται ή αναφέρονται από τα θύματα είναι παραίτηση, σύγχυση, αμφιβολία, άγχος, φόβος και τάση για απομόνωση.

Τι να κάνουμε

Είναι λοιπόν σημαντικό, όπως και σε όλες τις μορφές βίας, τα θύματα να σπάνε τη σιωπή και να αναζητούν συμμάχους μέσα και έξω από τον εργασιακό χώρο. Το θύμα πολλές φορές έχει ανάγκη κατ’ αρχάς να ακουστεί και να ονομαστεί αυτό που του συμβαίνει. Σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν τα συνδικάτα και άλλοι εργασιακοί φορείς, οι φίλοι και οι συγγενείς, καθώς και κάποιος εξειδικευμένος ειδικός ψυχικής υγείας. Το άτομο χρειάζεται να νιώσει ότι δεν είναι υπερβολικό ή τρελό και να κατανοήσει την εμπειρία του. Στη συνέχεια, μπορεί να γίνει εφικτό να βάλει όρια μέσα στη δουλειά, να οικοδομήσει συμμαχίες, να αναζητήσει τρόπους να εκτονώνει το άγχος και να ξαναδιεκδικήσει το χώρο και την αξιοπρέπειά του.

Κατηγορίες : Γυναίκες, Εργασία, Ισότητα, Ψυχολογία
Ετικέτες : , , ,

3 απαντήσεις στο Η ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.